Hastalarımızın mesleğini mi soralım yoksa işini mi?
Hekimlikte hastalık öyküsü alınırken çok nadir olarak iş-meslek sorulur. Sorduğumuzda mesleğini söylemekten çekinen çalışan, genellikle “serbest meslek” der geçiştirir. Birçok hekim sorgulamaz bu serbest meslek nedir ? aslında sen ne iş yapmaktasın diye. Oysa meslek hastalıkları en sık bu tür yerlerde çalışanlarda görülmekte, fakat “meslek hastalığı” olarak tespit edilip kayıt altına alınmadığı için, ne o işçinin ne de benzer koşullarda çalışan diğer işçilerin derdine derman olunamamaktadır.
Türkiye’de serbest meslek tabiri daha çok belli bir işi olmayan, koşullara göre değişik işler yapabilen kişileri tarif etmek için kullanılabilmektedir.
Bir çok büyük işletme, risklerini göze almaktan çekindiği veya tehlikeyi bertaraf etmek istediği için çok maliyet gerektiren işleri fason olarak küçük işletmelere yaptırmaktadır. Bu işletmeler ise çoğunlukla maliyeti düşürmek için kayıt dışı çalışmakta, yine bu sebeple iş güvenliği adına önlem almamakta, denetim mekanizmalarıda bunu bir felaket durumu veya mağduriyet sonrası yargı süreci olmadıkça fark edememektedir.
Aynı işletme içinde çaycı olarak çalışanla, kaynakçı veya boyacı olarak çalışanın, ya da sevkiyat yapanın maruz kalacağı riskler ve hastalıklar farklıdır. Sormazsanız karaciğer enzimleri yükselmiş bir hastanın solventle veya ağır metalle çalıştığından dolayı bu halde olduğunu anlayamaz, kilosuna kan yağlarına olayı bağlar, bu arada bu işçiyle birlikte diğer çalışanların da bu sağlıksız ortama mecbur kalmasını engelleyemezsiniz. Anemisi olan bir hastada işini sormazsanız aynı hastada kurşun maruziyetine bağlı polinöropati belirtilerini de atlayabilirsiniz. Halsizlik nedeniyle kapınızı aşındıran ayakkabı imalat işçisinin çalışma arkadaşları ile birlikte kanser adayı olduğunu kaçırırsınız.
50 kişinin altında, tehlikeli sınıflar için 10 kişinin altında çalışanı bulunan işletmelerde işe giriş muayene form ve raporları 1. ve 2. Basamak sağlık kuruluşlarından alınabilmektedir. Genellikle buralardan alınan raporlar da “fiziki muayenesinde çalışmasına engel patoloji saptanmadı” ibaresi ile verilir. Ancak bu işçi daha önce nerelerde hangi işte çalışmış, gittiği iş yerinde ne iş yapacak diye soruşturulmaz. Geçenlerde ilk defa ziyaret ettiğim bir mobilya yan sanayi fabrikasında solvent bazlı püskürtme boya ile hiçbir koruyucu önlem almaksızın günde 10 saat çalıştığını tespit ettiğim çalışan, verdiğimiz eğitim sonrasında gaz maskesi takarak çalışmaya başlamış. Sonrasında yaptığım periyodik muayenede bana uzunca bir aradan sonra koku duyusunu yeniden kazandığını ifade etti. Koku duyamadığı için uzunca bir zamandır Kulak Burun Boğaz uzmanlarının kapısını aşındırmış, hiç biri derdine çare olamamış. Hiç birinin aklına gelmemiş ne şartlarda çalıştığını, ne iş yaptığını sormak. Maske ile çalışıp solventle teması kesilince kaybettiği koku duyusunu yeniden kazandı..
Meslek hastalıklarının tamamını bilmemiz ve tanı koymamız elbette beklenemez ancak iyi bir sorgulama ile şüphe uyanması bile yeterli olacaktır. Ülkemizde üniversite hastaneleri ve meslek hastalıkları hastanelerinde bu araştırmalar yapılmaktadır, zaten asıl tanı mercileri de buralardır.. İyi bir hekim en azından hastanın rahatsızlığının o işi yapmaya başladığında mı ortaya çıktığını, aynı işi yapan arkadaşlarında benzer rahatsızlıklar olup olmadığını veya izin- hafta sonu günlerinde rahatsızlığının gerileyip gerilemediğini (bkz. tekstil pazartesi hastalığı) , işini yaparken hangi kimyasalları kullandığını sormalıdır.
Meslek hastalığı tanısı konması demek denetim kurumlarının bu ve benzeri kurumlar üzerinde denetimini artırması ve iyileştirmelerin yapılması, benzer işleri yapanlara erken teşhis konulması ve bilinçlenmesi anlamı taşımaktadır. Unutmayın bu çabalar karşılıksız kalmıyor. Sorgulayan hekimler sayesinde 2005’den itibaren kot kumlama işi tamamen yasaklandı. Sanayi ilerledikçe yeni meslek hastalıkları ortaya çıkmakta ve biz bunları sizlerin de gayretiyle öğrenecek ve engelleyeceğiz.
Uz.Dr. Serpil Özsaray
Aile Hekimliği Uzmanı
İşyeri Hekimi
